Hiểu đúng về gan nhiễm mỡ là gì

Cụm từ “gan nhiễm mỡ” gần đây được nhắc đến luôn, nhất là số người được siêu âm gan, điều này làm nhiều người hoang mang, lo lắng.

Vậy, thực sự gan nhiem mo (GNM) là gì?

Chất mỡ lipid ở cơ thể người đều do thức ăn đưa vào. Đây là mỡ trung tính triglycerid - hỗn hợp của acid béo no hoặc chưa no với glycerol.

Lipid không tan trong nước. Vào ruột, với sự trợ lực của mật, men lipaza biến lipid thành vô vàn giọt nhỏ li ti màu trắng gọi là nhũ tương.

Nhũ tương bị thủy phân thành glycerol, acid béo. Acid béo kết hợp với carbonat natri trong dich tụy, dịch ruột thành “xà phòng”. Glycerol, “xà phòng” tan được trong nước, đi qua tế bào nhung mao của niêm mạc ruột non vào mạch dưỡng chấp. Rồi chúng tái hợp thành lipid sang máu tuần hoàn.

Một phần lipid tới kho chứa là bào tương các tế bào liên kết thưa (mô dưới da, màng tim, màng bụng, mạc treo ruột...). Đây là lớp mỡ đệm, có tác dụng bảo vệ cơ quan chống sang chấn, chống lạnh và dự trữ để cơ thể sử dụng khi lipid cung cấp từ ngoài vào giảm, giữ cho lipid máu không thay đổi.

Phần lớn lipid theo tĩnh mạch cửa, động mạch gan vào gan.

Lúc bình thường thì nhu mô gan cũng chứa nhiều mỡ chuyển hóa nên khi siêu âm thấy đậm độ âm tăng, nhu mô gan sáng hơn các tạng ở cạnh thì đừng vội kết luận là GNM.

Gan là một tuyến lớn, đảm nhiệm chức năng chuyển hóa mỡ rất kỳ diệu:

- Gan tạo ra lipid từ glucid.

- Gan tiêu lipid: trong gan, lipid bị oxy hóa, giải phóng thể ceton, khí cacbonic và năng lượng cần cho nhiều phản ứng sinh hóa.

- Gan chuyển hóa lipid: Gan coi như một xí nghiệp chế biến tinh vi, tự sản xuất ra các men lipaza, biến đổi lipid thức ăn thành nhiều lipid cấu trúc của các mô khác nhau trong cơ thể. 

Trong gan, các chức năng chuyển hóa lipid, protid, glucid có liên quan mật thiết với nhau và chịu ảnh hướng của nhiều yếu tố phức tạp.

Những khâu chính của chuyển hóa lipid tóm lược như sau:

- Men lipaza phân giải trigflycerid thành cholesterol và acid béo.

- Cholesterol được tế bào gan chế ra mật, đổ xuống ruột, góp phần tiêu hóa lipid ở ruột rồi thải loại ra ngoài.

Một lượng cholesterol trong acid mật được tái hấp thu ở ruột, trở lại máu, tham gia cấu thành mảng vữa xơ ở nội mạc động mạch và tổng hợp hoocmon của vỏ thượng thận, tuyến sinh dục...

- Phospholipid được tổng hợp ở gan từ acid béo, các dẫn xuất của glycerol có

chứa phosphat, sphyngomyelin... Từ gan ra máu, phospholipid tham gia cấu trúc màng tế bào, bao myelin của sợi thần kinh...

- Gan gắn kết triglycerid với các tiểu phần apoprotein - sản phẩm chuyển hóa chất protid - thành các phần tử lipoprotein đổ sang máu tuần hoàn.

Lipoprotein có các tỷ trọng khác nhau: Lipropotein có tỷ trọng rất thấp (very low density lipoprotein - VLDL); Lipoprotein có tỷ trọng thấp (low density lipoprotein -LDL); Lipoprotein có tỷ trọng trung gian (intermediate density lipoprotein - IDL); Lipoprotein có tỷ trọng cao (high density lipoprotein - HDL).

LDL cấu thành từ acid béo no trong mỡ động vật, tham gia vận chuyển cholesterol từ máu tới mô, có thể lắng đọng ở nội mạc động mạch thành mảng vữa xơ.

HDL cấu thành từ acid béo chưa no của thực vật, đưa cholesterol từ mô về gan chuyển hóa.Khi tỷ lệ HDL trong máu cao thì ít bị vữa xơ động mạch.

Khi chức năng chuyển hóa lipid của gan bị rối loạn, chất lipid bị ứ trong tế bào gan, GỌI LÀ GAN NHIỄM MỠ , gặp trong các trường hợp sau đây:

- Lượng lipid nhiều, tế bào gan hoạt động hết mức vẫn không chuyển hóa kịp gặp ở người béo phì.

- Tế bào gan không thể chuyển hóa hết lipid do: cơ thể thiếu oxy (suy hô hấp mạn, suy tim tiềm tàng...); thiếu yếu tố mỡ dưỡng (cholin, methionin, vitamin B12...) do thức ăn ít protid hoặc cơ thể kém hấp thu (GNM có thể gặp ở người ốm còm cõi, suy dinh dưỡng kéo dài); thiếu insulin (tiểu đường...).

- Tế bào gan bị tổn thương, không chuyển hóa kịp lipid vì: nghiện rượu; nhiễm hóa chất độc (Clo, Phospho, Cacbontetrachlorit trong thuốc trừ sâu, kích thích tăng trưởng, chất bảo quản rau quả...); nhiễm trùng nặng kéo dài gây b viêm gan thứ phát.

Các trường hợp trên được phát hiện có GNM với tỷ lệ khá cao khi làm sinh thiết gan hoặc giám định pháp y.

Quan sát dưới kính hiển vi thấy các giọt lipid không được chuyển hóa, ứ trong bào tương tế bào gan, dần dần to ra, đẩy nhân tế bào đang ở trung tâm ra rìa, nhân dẹt ở sát màng, tế bào hình cầu.

Chất lipid bị thuốc nhuộm loại đẻ lại hốc sáng trong toàn bào tương: tế bào gan giống tế bào mỡ.

Chỉ với hình ảnh này mới khẳng định GNM.

+ Các trường hợp GNM nhẹ, số ít tế bào gan ở quanh tĩnh mạch trung tâm tiểu thùy do thiếu oxy nên tổn thương trước. Kích thước gan bình thường, ấn không đau, xét nghiệm chức năng gan ít biến đổi. Siêu âm gan có thể thấy phản xạ âm tăng, đậm độ âm sáng hơn chút ít, chưa nói nên điều gì dù máy siêu âm có độ phân giải cao và thầy thuốc chẩn đoán siêu âm giàu kinh nghiệm.

Tổn thương mức độ nhẹ này hoàn toàn có thể phục hồi khi tác nhân gây ra nó mất, gan chuyển hóa lipid bình thường.

+ Các trường hợp gan nhiem mo  nặng, tế bào khắp nhu mô gan ứ lipid, gan to ra, chức năng gan giảm sút. Trên màn hình siêu âm thấy nhu mô gan sáng rõ, tia phản xạ lại nhiều hơn. Tế bào gan nhiễm lipid sẽ hoại tử. Rồi tế bào sợi từ mô liên kết khoảng cửa tỏa ra thay cho tế bào gan chết, hình thành xơ hóa, rồi xơ gan.

Vì GNM không phải là một bệnh riêng nên không có cách đặc trị.

Muốn giải quyết GNM phải chữa bệnh chính, tác nhân gây ra nó: chữa triệt để các bệnh đường tiêu hóa, chống rối loạn hấp thu, suy dinh dưỡng, phòng ngộ độc trong lao động công nghiệp, nông nghiệp và vệ sinh, an toàn thực phẩm.